تصفیه فاضلاب بیمارستانی

فاضلاب بيمارستاني علي رغم مشابهت کيفي با فاضلاب شهري، به لحاظ کميت و مقدار و برخورداري از ترکيبات سمي و خطرناک و نيز داشتن عوامل ميکروبي بيماري زا، در صورت عدم تصفيه و دفع نامناسب، مخاطرات زيادي را بر سلامت محيط زيست و انسان در جوامع مختلف ايجاد مي نمايند.
مقایسه میانگین غلظت آلودگی ها در فاضلاب بیمارستانی و فاضلاب شهری

آلوده کننده فاضلاب بیمارستانی (mg/l) فاضلاب شهری (mg/l)
مواد جامد معلق                       225                        300
بی او دی                                600                          300
تی او سی                              211                            16
سی او دی                            855                         500
فسفر کل                             80.8                             8
کلرید ها                                 188                          50
مشخصات خطرات سموم زیست محیطی:

– انجام آزمایش فاضلاب بیمارستانی بر روی موش ها نشان می دهد که این فاضلابها به طور بالقوه موتاژنیک هستند. منشأ این موتاژن ها بررسی شده و مشخص شده که به علت وجود ترکیبات ارگانوهالوژن ها است که در نتیجه استفاده هیپوکلریت سدیم و بعضی مواد هالوژنه موجود در مواد ضدعفونی کننده در فاضلاب بیمارستان می باشد.
– قبل از انجام فرآیندهای ته نشینی مواد جامد و تصفیه مواد معلق، مواد ضدعفونی کننده منجر به افزایش غلظت ترکیبات ارگانوهالوژن و در نتیجه کاهش اکسیژن بین ماده آلی و ماده ضدعفونی کننده می شود. اکثر ترکیبات ارگانوهالوژن چربی دوست، پایدار و سمی می باشند.
– کلر به عنوان یک اکسیدکننده متداول در تصفیه آب از طریق آشامیدن وارد بدن شده، سپس بوسیله ادرار دفع می شود و این کلر به عنوان یکی از ارگانوهالوژن ها نیز به فاضلاب افزوده می شود.
قابلیت تجزیه بیولوژیکی داروها و اثرات آن در فاضلاب بیمارستانی، تصفیه خانه فاضلاب شهری و در محیط:

– در بررسی فاضلاب بیمارستانی مشخص شده است که داروها اکثراً بدون تجزیه و توسط پساب ازتصفیه خانه فاضلاب خارج می شوند .
-از حدود سال 1980 میلادی اطلاعاتی در مورد وجود مواد دارویی در آبهای سطحی طبیعی و پساب تصفیه خانه ها گزارش شده است.
– وجود مواد دارویی که توسط مردم و یا درمان حیوانات خانگی مصرف می شود شامل آنتی بیوتیک ها، هورمون ها، مسکن های قوی و مواد مورد مصرف در شیمی درمانی جهت درمان سرطان در آبهای زیرزمینی و آبهای آشامیدنی در آزمایشگاه به اثبات رسیده است.
– مقادیر زیادی دارو توسط انسانها و حیوانات دفع می شود و توسط فاضلاب، کود و یا لجن خشک فاضلاب وارد خاک یا طبیعت می شوند.
– هنگامیکه انسان دارویی را مصرف می کند حدود 90-50% آن بدون تغییر دفع می شود و باقیمانده آن به شکل متابولیتهای شیمیایی مانند فرآورده های فرعی از فعل و انفعالات بدن دفع می شود.
– حدود 30% داروهای ساخته شده چربی دوست هستند بدین معنی که تمایل به حل شدن درروغن و چربی داشته در آب حل نمی شوند و بیانگر این است که آنها می توانند از غشای سلول عبور کرده وارد سلول شوند و متأسفانه می توان چنین برداشت کرد که پس از ورود به محیط زیست وارد چرخه غذایی شده و متمرکز شوند.
-همچنین بسیاری از داروها به جهت تأثیر بیشتر در درمان بصورت مقاوم و پایدار طراحی شده ومی توانند ساختار شیمیایی خود را حفظ نمایند و پس از دفع وارد طبیعت شده و بمدت طولانی بدون هیچ تغییری باقی بمانند.
– یک بررسی انجام شده در انگلیس نشان داد که میزان داروی موجود در آبهای طبیعی حدود mg/l 1 است. در منطقه ” یوناآیلیذ” شهر ونکودر کانادا دو داروی ایبوپروفن و ناپروکسن در شبکه فاضلاب مشخص شده است.
مقادیر اسید سالیسیلیک بیش از 7/28 کیلوگرم در روز و اسید کلوفیبریک بیش از 7/2 کیلوگرم در روز در تصفیه خانه کانزاس سیتی آمریکا مشاهده شده است.
– همچنین یک تحقیق وجود مقدار اسیوکلوفیبریک کمتر از mg/l 1 را در آب تصفیه شده نشان داد.

در بیان انواع مختلف داروهای مصرفی می توان به تأثیر چهارگروه بزرگ داروها بر محیط اشاره کرد:
هورمون های جنسی:

– هورمون استروژن در آبهای طبیعی در حدود نانوگرم بر لیتر مشاهده شده است.
– شواهد و اسناد زیادی در تحقیقات نشان می دهند که مقادیر هورمون های جنسی حتی بسیار کمتر از mg/l1 بر حیات وحش و طبیعت مؤثر می باشند.
به عنوان مثال استرادیول که یک هورمون جنسی زنانه می باشد به میزان 20 نانوگرم بر لیتر می تواند بر خصوصیات جنسی بعضی ماهی ها اثر بگذارد.
مواد رادیواکتیو:

70-60% ید 131 که از طریق خوراکی وارد بدن می شود، بوسیله ادرار دفع می شود.
آنتی بیوتیکها:

– آنتی بیوتیکها یکی از اصلی ترین گروههای دارویی می باشند ، با این وجود هنوز هیچ گونه اطلاعات جامعی درباره اثرات آنتی بیوتیک ها وجود ندارد
– ارتباط آن را می توان با در نظر گرفتن میزان مصرف بررسی نمود و اثرات سمیت بر محیط نیز با احتمال پایداری در باکتری مشخص کرد.
-گزارش شده است که آنتی بیوتیکی که توسط برخی بیمارستانها در اروپا در فاضلاب انتشار می یابد بالغ برmg/l 50 است.
– برای مثال دارویی مثل تتراسایکلین به علت متابولیت بالا نباید وارد فاضلاب شود. علاوه بر این شکل مقاوم آن با یون کلسیم ترکیب خواهد شد.
– براساس فرضیه 95% حذف در طی فرآیند تصفیه در تصفیه خانه فاضلاب حداکثر مجموع غلظت تتراسایکلین در فاضلاب حدود mg/l 13 تخمین زده شده است.
– باقیمانده آنتی بیوتیک در محیط ممکن است افزایش مقاومت باکتری ها را باعث شده و یک تهدید جدی برای سلامتی عمومی باشد و بیماریهای مسری که در بیمارستان بوجود می آید حاصل افزایش مقاومت باکتری هاست.
– براساس تحقیق Stelzer کلبسیلای موجود در فاضلاب شهری 90% مقاومت در برابر آمپلی سیلین و 6% مقاومت در برابر چند نوع (مخلوطی) آنتی بیوتیک دیگر نشان داده است.
– گروه مهمی از آنتی بیوتیکها مثل نیترومیدازول و سولفانامید دارای قابلیت تجزیه بیولوژیکی بسیار کمی
می باشند.
عوامل متوقف کننده رشد سلولی: (سیستواستاتیک)

– این داروها نسبت به دیگر داروها کمیت پایین تری دارد ولی از نظر کیفی و تأثیر بر محیط گروه مهمی از داروها هستند که خطر زیادی برای انسان و محیط محسوب می شوند.
– اثرات سرطانزایی، جهش ژنتیکی و اثر سوء بر جنین در اغلب آنها اثبات شده است.
– در آلمان میزان مصرف این ترکیبات بین 400-200 کیلوگرم در سال برآورد شده است.
– پزشکان جهت درمان بیماران سرپایی مقدار زیادی از این داروها تجویز کرده وبیماران سرپایی مقداری از داروی مصرف شده را در منزل و به فاضلاب شهری دفع می نمایند.
– احتمال میزان این مواد در فاضلاب شهری چند نانوگرم بر لیترو در آبهای سطحی زیر یک نانوگرم بر لیتر می باشد.
– غلظت مورد انتظار فاضلابهای بیمارستانی بین 50-5 نانوگرم در لیتر می باشد.
– اثبات شده است که قابلیت تجزیه بیولوژیکی این عوامل (سیتواستاتیک ها) به طور گسترده ای به ساختار شیمیایی و عمل آنها بستگی دارد.
– بسیاری از مواد فعال بررسی شده میزان بسیار کمی قابلیت تجزیه بیولوژیکی دارند.
– در آزمایش Zahn-wellnes و تست شبیه سازی تصفیه خانه فاضلاب ایفوسفامید توسط باکتری ها تجزیه نشده است.
– بنابراین انتظار می رود مواد فعال بدون هیچ تغییری از تصفیه خانه خارج شده و به آبهای سطحی برسند.
– همانطور که مواد سیتواستاتیک در غلظتهای بسیار بالا در ادرار بیماران وجود دارد بایستی سلامتی پرسنلی که با جمع آوری مواد دفعی بیماران تحت درمان با سیتواستاتیک سروکار دارند در نظر گرفته شود.
اثرات زیان بار بیولوژیکی فاضلاب بیمارستانی بر سیستم های فاضلاب شهری :

– زمانیکه میزان جریان فاضلاب بیمارستانی به تصفیه خانه فاضلاب شهری بیشتر از حداکثر مجاز می شود منجر به پخش آلودگی در محیط طبیعی می گردد.
– به طور تئوری: میزان جریان فاضلاب (دبی بر حسب m3/s) و میزان بار سطحی ( m3/m2/s) از پارامترهای اصلی طراحی واحدهای تصفیه خانه می باشد که در تعریف حداکثر مجاز نقش دارند.
– برای سیستم های فعال تصفیه خانه از قبیل رآکتورها هر گونه افزایش بار هیدرولیکی یا بار آلی و غیرآلی فاضلاب می توان پدیده بار اضافی یا سرریز در سیستم های تصفیه بدنبال داشته باشد.
– به طور کلی فاضلاب بیمارستانی بار میکروبی بسیار ضعیفی دارد که ناشی از استفاده مداوم از مواد ضدعفونی کننده بوده و این باکتریوسایدها می توانند اثر منفی روی فرآیندهای بیولوژیکی در تصفیه خانه داشته باشند.
– حتی با در نظر گرفتن اینکه فاضلاب بیمارستانی پس از ورود به تصفیه خانه فاضلاب شهری رقیق شده اند شواهدی در دست است که این مواد (باکتریوسایدها) می توانند با خاصیت تجمع باعث عدم تعادل در سیستم های آبی شوند.
– بنظر می رسد که جهت حفاظت از محیط طبیعی در برابر پدیده بار اضافی بایستی فاضلاب بیمارستان قبل از ورود به سیستم فاضلاب شهری تصفیه گردد.
باعنایت به مواردمطرح شده و کثرت مراکز درمانی و بیمارستانها، ضرورت مدیریت فاضلاب بیمارستانی یک اقدام الزامی محسوب می گردد . در سالهای اخیر استفاده از منابع آب زیرزمینی برای تأمین آب شرب افزایش یافته و در صورت بی احتیاطی در کنترل آلودگی ها، هزینه های بسیار سنگینی بر مردم و ارگانهای متولی تحمیل خواهد شد.

– برخی عوامل مسبب ایجاد معضلات و عدم توفیق برخی از واحدهای درمانی در مدیریت فاضلاب بشرح ذیل می باشد:
1- کمبود منابع مالی و عدم تخصیص اعتبار و بودجه موردنیاز برای تجهیز بیمارستانها به وسایل و امکانات تصفیه فاضلاب و رفع آلودگی
2- عدم باور برخی مدیران مراکز درمانی به مسائل زیست محیطی و در اولویت قرار ندادن موضوع رفع آلودگی در برنامه ریزی های صورت گرفته
3- عدم وجود هماهنگی های لازم در سازمانها و دستگاههای ذیربط در رابطه با رفع آلودگی مراکز درمانی و بیمارستانها

می توان جهت تحقق اهداف سلامت محیط و رعایت مسائل زیست محیطی و انجام اقدامات پیشگیرانه فعالیت هایی صورت داد که بصورت پیشنهادات زیرقابل ارائه می باشند.
1- تأمین اعتبارات لازم جهت تسریع در روند احداث شبکه و تصفیه خانه فاضلاب شهری به عنوان دریافت کننده نهایی فاضلاب بیمارستانی
2- تخصیص اعتبارات مورد نیاز بخش درمان جهت تجهیز امکانات تصفیه فاضلاب از طریق وزارتخانه مربوطه
3- افزایش اثرگذاری اقدامات کنترلی زیست محیطی در بیمارستانها در زمان ارزشیابی عملکرد این مراکز از طرف دانشگاههای علوم پزشکی ذیربط
4- اتخاذ تدابیر لازم از سوی دانشگاههای علوم پزشکی در جهت حذف جیوه و انتخاب جایگزین مناسب
5- نهادینه شدن تصمیم گیریها به نحوی که با تغییر مدیریتها دستخوش تغییر نگردد.
6- افزایش همکاری دانشگاههای علوم پزشکی و شرکت آب و فاضلاب در خصوص فراهم آوردن شرایط تسهیل در اتصال سیستم های تصفیه فاضلاب بیمارستانها به شبکه فاضلاب شهری
دستورالعمل دفع بهداشتی فاضلاب بیمارستانی :

1- چنانچه شهری دارای سیستم جمع آوری، تصفیه و دفع فاضلاب در حال بهره برداری باشد دفع فاضلاب بیمارستان به سیستم همانند مشترکین فاضلاب عادی خواهد بود.
2- در مورد شهرهایی که دارای سیستم شبکه جمع آوری فاضلاب بوده و فاقد تصفیه خانه باشند اتصال به شبکه پس از استفاده از سپتیک تاتک و ضدعفونی کامل پساب بلامانع است.
3- در صورت عدم سیستم فاضلاب شهری در شهر سیستم کامل تصفیه فاضلاب برای بیمارستانها الزامیست